Náttúrustofuþing Samtaka náttúrustofa SNS 2. október 2024

25. september 2024

Velskur jaðrakan í Hjaltastaðaþinghá

04. september 2024

Það er alltaf spennandi að sjá merkta fugla. Í júní sl. sá starfsmaður Náttúrustofunnar litmerktan jaðrakan (Limosa limosa) við Tjarnarland í Hjaltastaðaþinghá. Í ljós kom að hann hafði verið merktur í Bangor Harbour í Wales þann 28.janúar 2024 ásamt fleiri fuglum. Að sögn merkjanda var þetta  fyrsta tilkynningin frá Íslandi, um fuglana sem þeir merktu.  Jaðrakaninn stoppaði þó ekki lengi hér og var strax í lok júlí komin aftur til Bretlands, en hann sást þá í Cheshire, ríflega 100 km frá merkingarstað.

Jaðrakanar hafa breiðst mjög um landið undanfarna áratugi. Þeir eru láglendisfuglar sem verpa einkum í votlendi og sækja mikið í graslendi. Eins og kemur fram í ársskýrslu Náttúrustofu a Austurlands frá 2023 hefur verið fylgst með þéttleika jaðrakans í mófuglatalningum á nokkrum stöðum á Héraði um áratugaskeið. Að meðaltali sáust 11 fuglar á ferkílómeter (m.v. lágmarksþéttleika) á tímabilinu 2009-2023 á öllum svæðum, minnst 6 fuglar og mest 17 fuglar. Þéttleiki hefur minnkað marktækt á tímabilinu.
Nánar má lesa um jaðrakana á vef Náttúrufræðistofnunar.

Kóngasvarmi á Djúpavogi

23. ágúst 2024

Á dögunum barst Náttúrustofunni tilkynning um kóngasvarma (Agrius convolvuli ) sem fannst á Djúpavogi. Kóngasvarminn er gríðarstórt fiðrildi (a.m.k. á íslenskan mælikvarða) sem berst hingað árlega frá Suður-Evrópu, einkum  á þessum tíma árs.

Erling Ólafsson skordýrafræðingur hefur hvatt þá sem eiga blómstrandi og ilmandi skógartopp í garði sínum að hafa augun sérstaklega opin, fara út í kvöldmyrkrinu og kanna hvort kóngasvarmar leynist þar: “svermandi kyrrstæðir í loftinu með langan sograna sinn á kafi ofan í blómi”.

Það var Aron Elísson, 12 ára, sem að fann fiðrildið á tröppunum heima hjá sér. Frænka hans Íris Birgisdóttir tilkynnti Náttúrustofunni svo um það. Þess má til gamans geta að Íris og fjölskylda eru ákafega eftirtektarsöm og hafa m.a. tilkynnt bogkrabba, nátthegra, sefþvara og stöðvarkónga í gegnum tíðina og kunnum við þeim bestu þakkir fyrir. Slíkar skráningar eru ómetanlegar heimildir um náttúrufar á landinu.

Í kjölfar fundarins á Djúpavogi barst Náttúrustofunni önnur tilkynning um mjög stórt náttfiðrildi sem að öllum líkindum var einnig kóngasvarmi. Það fiðrildi sást undir rökkur í Kálfafellsdal í Suðursveit, utan við Gjábotnin en það var Skúli Benediktsson hreindýraleiðsögumaður og veiðimenn sem voru með honum í för sem að rákust á það. Þriðja tilkynningin um kóngasvarma kom svo frá Síðu í Vestur-Skaftafellssýslu fyrir fáeinum dögum. Við hvetjum alla til að hafa augun opin fyrir þessum fallegu gestum sem miðað við tilkynningar undanfarna daga vera víða á sveimi um þessar mundir.

Hægt er að lesa meira um Kóngasvarma á pödduvefnum

Meðfylgjandi ljósmyndir:
Hálfdán  Helgi Helgason, Gréta Dröfn Þórðardóttir og Elínborg Sædís Pálsdóttir 

Lyngbúi horfinn úr Norðfirði?

20. ágúst 2024

Myndatexti: Lyngbúi. Latneska tegundaheitið pyramidalis vísar til pýramídalögun plöntunnar vegna krossstæðra blaðanna sem fara síminnkandi upp á við. Mynd: GÓ.

Lyngbúi (Ajuga pyramidalis) er sjaldgæf og friðuð planta hér á landi¹. Samkvæmt skráningum fundarstaða í gagnagrunni Náttúrufræðistofnunar finnst lyngbúi einungis á nokkrum stöðum á Austurlandi, frá Njarðvík suður í Hellisfjörð² og telst því meðal einkennisplantna Austurlands³. Auk þess eru fregnir af fundarstað í Vopnafirði skráðar í bók Helga Hallgrímssonar, Vallastjörnur.

Nokkrir þekktir fundarstaðir eru í Norðfirði, í hlíðinni fyrir ofan Neskaupstað og innan Fólkvangsins, en alaskalúpína (Lupinus nootkatensis) hefur í nokkurn tíma vaxið í nágrenni þeirra allra. Áhyggjur af áhrifum lúpínu á lyngbúann í Norðfirði eru ekki nýjar á nálinni, sbr. frétt í Morgunblaðinu frá 2004 þar sem Guðrún Áslaug Jónsdóttir, þá plöntuvistfræðingur hjá Náttúrustofunni, benti á að lúpínubreiðan fyrir ofan bæinn myndi án nokkurs vafa eyðileggja þann vaxtarstað innan nokkurra ára⁴.

Nú er svo komið að þrátt fyrir töluverða leit starfsfólks Náttúrustofunnar á öllum skráðum vaxtarstöðum lyngbúa í Norðfirði, hefur hann ekki fundist undanfarin ár.  Myndin hér fyrir neðan sýnir einn fundarstaðinn, þar sem lyngbúi óx áður í lyngmóa.

Það eru því allar líkur á að lyngbúinn sé útdauður í Norðfirði, en það væri gleðiefni ef hægt væri að leiðrétta þær fregnir, ef einhver vita af lyngbúa innan fjarðarins. Við skorum því á náttúruskoðara að hafa augun opin og láta okkur vita ef þeir sjá lyngbúa á ferðum sínum.Tegundin getur þó enn glatt þau sem leggja leið sína í Hellisfjörð, þar sem syðsti skráði fundarstaður hennar er. Þar eru þó blikur á lofti þar sem lúpína er einnig tekin að breiðast út í Hellisfirði, en svæðið er nú friðlýst⁵. Umhverfisstofnun hefur lagt áherslu á að sporna við útbreiðslu framandi ágengra tegunda innan friðlýstra svæða⁶ sem eykur okkur bjartsýni um að þar eigi lyngbúinn möguleika á framhaldslífi.

1 Auglýsing um um friðun æðplantna, mosa og fléttna, nr. 1385 (18. nóvember 2021).
2 Hörður Kristinsson, Jón Baldur Hlíðberg og Þóra Ellen Þórhallsdóttir. 2018. Flóra Íslands. Blómplöntur og byrkningar. Vaka-Helgafell.
3 Helgi Hallgrímsson. 2017. Vallarstjörnur. Útgáfufélag Glettings.
4 Morgunblaðið. 2004. Lúpína ógnar friðlýstum plöntum.
5 Umhverfisstofnun. Án árs. Gerpissvæðið.
6 Umhverfisstofnun. 2012. Ágengar framandi tegundir.

Einn af skráðum fundarstöðum lyngbúa í Norðfirði, við leit starfsfólk Náttúrustofunnar þar í júní 2023. Mynd: GÓ.

Gagnaritar á súlur í Skrúð

09. ágúst 2024

Um miðjan júlí fóru starfsmenn Náttúrustofunnar, Jóhann Finnur Sigurjónsson og Gildwin Philipot út í Skrúð til að freista þess að koma  gagnaritum á súlur. Óðinn Logi Þórisson ferjaði og leiðsagði leiðangursmönnum um Skrúðinn og var þeim til aðstoðar og Ingólfur Davíð Sigurðsson náttúruljósmyndari festi Súlurnar og annað fuglalíf á filmu… eða minniskort.

Siglt var út frá Fáskrúðsfirði að kvöldi og unnið fram á nótt og siglt til baka snemma morguns, en oft er veðursælast við Skrúðinn að nóttu til. Leiðangurinn gekk ljómandi vel og voru settir út 15 dægurritar (GLS) og fimm staðsetningaritar (GPS) á varpfugla í byggðinni.

Þessi leiðangur er hluti framlags Náttúrustofu Austurlands í SEATRACK-verkefninu sem er alþjóðlegt samstarfsverkefni sem miðar að því að kortleggja ferðir sjófugla úr byggðum umhverfis Norður Atlantshafið, utan varptíma. Fleiri náttúrustofur taka þátt í SEATRACK samstarfinu og undanfarin ár hafa dægurritar verið settir á lunda, ritur, sílamáfa, silfurmáfa, hvítmáfa, toppskarfa, langvíur, suttnefjur, álkur, æðarfugla og skúma hér á landi og nú bætast súlur í hópinn.

Við bíðum nú spennt fram á næsta sumar þegar reynt verður að endurheimta gagnaritana og munum þá vonandi fá frekari upplýsingar um hvar súlurnar í Skrúð hafa haldið sig yfir vetrarmánuðina.

Við bjóðum Veroniku velkomna til starfa

30. júlí 2024

Veronika Kavanová (M.Sc.) hóf störf á Náttúrustofu Austurlands í byrjun júlí sl. Hún mun sinna hreindýrarannsóknum en auk þess taka þátt fjölmörgum öðrum fjölbreyttum verkefnum stofunnar. 

Hún er með meistaragráðu í dýrafræði (vistfræði spendýra) frá háskólanum í Suður-Bæheimi í Tékklandi og er núna í doktorsnámi þar með fókus á hjartardýr. Veronika hefur mikla reynslu af rannsókum á heimskautasvæðum, nánar tiltekið á Svalbarða, en einnig Ísland. Á Svalbarða rannsakaði hún hreindýrin þar, sem var viðfangsefni meistararitgerðar hennar og vísindagreinar.  Auk áherslu á hjartardýr hefur Veronika aðstoðað við ýmsar rannsóknir,  t.d. tengdum gangverki jökla, þróun landslags, mengun o.fl.